Mandepsiye Basmak Nedir, Ne Demek?

Semt kahvesinde duyarsın, mahalle arasındaki iki gencin atışmasında geçer, kimi zaman o şekilde aniden söylenir ki neye uğradığını anlamazsın. “Mandepsiye bastı” der biri, öbürü bir an susar, ortam buz keser. Peki bu ne demek? Kime, neye, iyi mi basılır bu “mandepsi”? Bu deyimin ardında yatan o tokat benzer biçimde anlam ne?

“Mandepsi” Diye Bir Şey Gerçekten Var mı? Yoksa Bir Efsane mi?

İlk duyduğunda kulağa hem anonim hem düşsel gelir. “Mandepsi” kelimesi sözlüklerde yok. Türk Dil Kurumu’na sorarsan yanıt alamazsın. Ama sokak bilir onu. Şundan dolayı bu kelime sözlüklerde değil, ağızlarda büyümüştür.

“Mandepsiye basmak” deyimi, çoğunlukla birinin sınırını aşmak, damarına basmak, üstüne yürümek, ani ve sert bir tepki göstermek anlamında kullanılır. Genelde de gerilmiş, çatışmalı ya da patlamaya hazır ortamlarda duyulur. Yani biri birine mandepsiye bastıysa, orada rahatlık kalmaz, barut fıçısı yanmaya başlamış anlamına gelir.

Deyimin Sokaktaki Anlamı: Düğmeye Basmak Gibi, Ama Daha Sert

“Mandepsiye basmak” deyimi kimi zaman öfkeyle hareket etmeyi, kimi zaman karşısındakine meydan okumayı, kimi zaman de boş dururken ortalığı karıştırmayı ifade eder. Bir nevi:
“Hadi bakalım, madem istiyorsun, savaşı başlatıyorum.”

Örnekle açıklayalım:

• “Ben onun mandepsisine bastım mı, gerisi çorap söküğü gibi geldi.”

• “O da geldi, surat surata, göz göze… En sonunda bir baktım mandepsiye bastı.”

• “Ağzını topla dedim, yok! Bastı mandepsiye, patladı kavga!”

Nereden Türetilmiş Olabilir?

Kimi rivayetlere bakılırsa bu kelime, “mandallı” ya da “pedallı bir düzenek”e basmak benzer biçimde, ani bir tepkimeyi tetikleyen bir davranışı simgeliyor. Bir tür tetikleyici…
Ama bazı söylentilere bakılırsa “mandepsi”, argoda gizli saklı bir noktaya basmak, şu demek oluyor ki “kişinin bam teline dokunmak” anlamını taşır.

Kelimeyi parçalara ayırmak isteyenler olur:

• “Man” = adam

• “Depsin” = bassın, ezsin
  Ama açık açıklayalım: bu deyimin gerçek kökeni bilinmeyen, şundan dolayı bu tamamen halkın kendi uydurmuş olduğu bir söz oyunu. Zaten güzelliği de buradan geliyor.

Nerelerde Kullanılır?

• Mahalle kavgasında: “Sen bana mı bastın mandepsiyi ha?”

• Sevgililer içinde: “Bana öyle bakma, mandepsiye basarım sonra.”

• Gizli tehditte: “Adamın neresine bastıysa, bir anda delirdi.”

• Şakada bile kullanılır fakat tonu ağırdır: “Ben bir basayım senin mandepsine de kendine gel!”

Mandepsiye Basmak, Bayağı Bir Laf Değil, Topyekûn Bir Alarm Halidir

“Mandepsiye basmak” deyimi yalnız bir tepki değil, ruhsal bir eşik, duygusal bir mayın, toplumsal bir kırılma anıdır. Bazen bastığın kişinin içini darmadağın eder, kimi zaman bir mahalleyi ayağa kaldırır. Şundan dolayı bu söz, bayağı bir davranışın değil, patlamaya hazır bir gerilimin, fitili ateşleme anını anlatır.

Ve unutma:
Mandepsiye bastın mı, ya her şey değişmiş olur ya da hiçbir şey eskisi benzer biçimde kalmaz.